جشن دیگان ،دی روز از ماه دی برابر با یکم ،هشتم ،پانزدهم و بیست و سوم دی ماه در گاهشمار ایرانی می باشد.

به مناسبت برخورد روزهایی با نام دی و ماه دی در این روز ،مطابق معمول هر ماه پس از برخورد روز و ماه هم نام، جشنی موسوم به جشن دیگان برگزار می شود.

واژه ی دی که در اوستا «دتهوش»(Dathush) یا «دزوه»(Daz-vah) می باشد به معنی دادار یا آفریننده و آفریدگار است که همیشه به مانند صفتی برای اهورامزدا آورده شده است.
واژه ی «دی» از مصدر «دا» آمده است که در اوستا و فارسی هخامنشی (پارسی باستان) و سانسکریت به معنی دادن، آفریدن، ساختن، و بخشیدن، است.
در پهلوی «داتن»(Datan) و در فارسی «دادن» شده است و «داتر»(Dater) که در پهلوی «داتار» و در فارسی «دادار» یا آفریدگار گفته می شود و در خود اوستا در آفرینگان گاهنبار بند 11 صفت دتهوش برای دهمین ماه سال بکار رفته است.

واژه دی در در ايران باستان به معنای دادن و آفريدن و ساختن و بخشودن است و دادار در فارسی از همين ريشه است روز هشتم و پانزدهم و بيست وسوم هر ماه ( ۲دی و ۹ دی و ۱۷دی به گاهشمار امروزی ) به نام دی است و برای تشخيص اين سه روز از يکديگر هر يک از اينها را با نام بعد از خودش مي خوانده و دی به آذز ،دی به مهر و دی به دين مي گويند يعنی اين سه روز را براي باز شناختن به روز بعد خودش نسبت می دهند ،ضمن آِنکه می دانيم روز نخست هر ماه هرمزد يا اورمزد می باشد که نام آفريننده جهان است پس به اين ترتيب روز نخست (۲۵ آذر به گاهشمار امروزی) و هشتم و پانزدهم و بيست وسوم دی ماه به نام خداوند است و چون نام ماه و روز يکی می شود، هر چهار روز جشن است و خود ماه هم که به معنای خداوند است اين جشن ها را جشن اورمزد و سه دی گويند يعنی نخستین در اورمزد روز و سه ديگر در سه روزی است که هر سه دی نام دارد.

چهار جشن منسوب به «دی» یا «دادار» (خداوند - هرمزد)  در گاهشمار کهن :

1- اورمزد و دی ماه در نخستین روز دی ماه
2- دی به آذر و دی ماه در هشتمین روز دی ماه
3- دی به مهر و دی ماه پانزدهمین روز دی ماه
4- دی به دین و دی ماه بیست و سومین روز دی ماه

چهار جشن منسوب به «دی» یا «دادار»(خداوند - هرمزد)  در گاهشمار نوین :

۱- اورمزد از ماه دی  - بیست و پنجم آذر ماه

۲- دی به آذر از ماه دی - دوم دی ماه

۳-دی به مهر از ماه دی - نهم دی ماه

 ۴- دی به دين از ماه دی - هفدهم دی ماه

ابوریحان بیرونی درباره ی «دی» می گوید :

((دی ماه نخستين روز آن خرم روز است و اين روز و اين ماه هر دو بنام خداوند است که هرمزد ناميده شده يعنی پادشاه حکيم و صاحب رای و آفريدگار . در اين روز عادت ايرانيان چنين بود که پادشاه از تخت پايين می آمد و جامه سفيد می پوشيد و در بيابان بر فرشهای سفيد می نشست و دربانها و محافظان را که هيبت پادشاه به آنهاست کنار می راند و هر کس که می خواست پادشاه را ببيند خواه دارا يا نادار بدون هيچگونه حاجب و مانع به نزد شاه مي رفت و با او گفتگو مي کرد و در اين روز پادشاه با برزگران مجالست مي نمود و در يک سفره با آنها غذا می خورد و می گفت من امروز مانند يکی از شماها هستم و با شما برادرم زيرا دوام و پايداری دنيا به کارهای است که با دست شما انجام می شود و امنيت مملکت نيز با شاه است نه شاه را از رعيت گريزی است و نه رعيت را از شاه و چون حقيقت امر چنين باشد پس من که پادشاه هستم با شما برزگران برادر می باشم و مانند دو برادر مهربان خواهيم بود)) .

نام «دی» (= آفريننده)، صفت خداوند است،و خداوند بر اساس باور یگانه پرستی خویش این باور و نام را در گاهشمار رسمی ايرانيان حفظ كرده اند،ماهی كه تقدس آن با نام خدا و همچنين با سالگرد آفرينش چارپای مفيد (مطابق با اعتقادات زردشتی) كامل می‌شود. به جز سه جشن ديگان، جشن ديگری به نام «مِدياريم گاه» به معنای «ميان سال» در اين ماه برگزار می‌شد ، معروف به گاهانبار پنجم كه به يادبود آفرينش چارپايان بوده است. اين جشن از روز دی به مهر (15 دی برابر با نهم دی در گاهشمار ) به مدت پنج روز برگزار می‌شد ه است و يكی از اعمال آن، فراهم كردن انبار زمستان براي دام‌ها بوده است.
بيرونی جشن ديگری را هم در روز پيش از آغاز گاهانبار پنجم، روز چهارده دی ماه (برابر با 8 دی در گاهشمار ) كه روز «گوش» باشد، ثبت كرده است به نام «سير شور». اين جشن را مرتبط با سوگواری عمومی برای مرگ جمشيد، پادشاه آرمانی ايران می‌دانند. در اين روز مردم سير می‌خورند و آب انگور می‌نوشند و سبزيجات را با گوشت می‌پزند و با اين كار، خود را از شيطان حفظ می كنند. دليل اين جشن اين بود كه مردم می‌خواستند كه از اندوهی كه پس از كشته شدن جمشيد بر آنان رسيده بود، و سوگند خورده بودند كه به هيچ چربيی دست نزنند، خويش را برهانند و اين رسم در ميان آنان برجای ماند و با آن غذا از بيماری‌هايی كه از ارواح بد ناشی می‌شود، خود را شفا می بخشند.

 از دیگر آیین های دی ماه ، آیین بزرگداشت درگذشت زرتشت در پنجم دی ماه و جشنی به نام «مِدياريم گاه»در روز پانزدهم دی می باشد.

برای آگاهی بیشتر از نام روزها و ماه ها و جشن های ایرانی به آدرس های زیر در همین وبلاگ مراجعه فرمایید:

گاهشمار ایرانی (بدانیم و سربلند باشیم)       

جدول نام روزهای هر ماه در گاهشماری ایرانی  

گذری بر فلسفه نام ماه های ايران زمين

ویراپ