نوروز باستانی خجسته باد

نوروز باستانی خجسته باد

 

 

گشت گرداگرد مهر تابناک ، ايران زمين   ***  روز نو آمد و شد شادی برون زندر کمين

ای تو يزدان،ای تو گرداننده ی مهر و سپهر***برترينش کن برايم اين زمان و اين زمين

فرا رسیدن سال 14091 اهورایی ، 7034 آریایی (میترایی) ،3750 زرتشتی،2541 شاهنشاهی کورش بزرگ ،1391 خورشیدی و روزبه ( عید ) نوروز ، روز زایش میشک و میشیانک ( آدم و حوا ) به باور ایرانیان باستان و سرآغاز راستین سال نو ، بر ایرانیان میهن دوست شاد بادا.

نوروز را پاس می داریم چون با تلاش و کوشش مردمانی به دست ما رسیده است که می خواسته اند ایرانی سرافراز بماند.

نوروز را به پا می داریم چون رهپویان و فرزندان ، جمشید نخستین برگزار کننده جشن نوروز و پدر ایران زمین ،کورش بزرگ بنیان گذار ایران یکپارچه، داریوش بزرگ مردی که مرزهای ایران را چنان گسترش داد که هیچگاه هیچ فردی نتوانست کار او را تکرار نماید و سازنده کانالی که دریای سرخ را به دریای مدیترانه می پیونداند که امروزه سوئز نامیده می شود ،بابک بزرگ مرد دوران خویش و نخستین فردی که دربرابر استیلای تازیان تا پای جان به مبارزه برخاست، فردوسی زنده کننده زبان ملی فردی که نگذاشت ایرانیان همانند مصریان و مردم سوریه زبانشان به زبان تازی (عربی) دگرگون یابد و مصدق پیر مبارزی که به چند سده  چیرگی بیگانه بر ایران زمین پایان داد و هزاران شهید نامی و گمنامی که در راه میهن مهرورزانه جان باختند تا نام ایران و ایرانی زنده بماند.

نوروز چیست و از کجا آمده است؟

 

نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران باستان است. خاستگاه نوروز در ایران باستان است و هنوز مردم مناطق مختلف فلات ایران نوروز را جشن می‌گیرند. زمان برگزاری نوروز، در آغاز فصل بهار است. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می‌شود و در برخی دیگر از کشورها تعطیل رسمی است.

 

زمان نوروز

جشن نوروز از لحظه اعتدال بهاری آغاز می‌شود. در دانش ستاره‌شناسی، اعتدال بهاری یا اعتدال ربیعی در نیم‌کره شمالی زمین به لحظه‌ای گفته می‌شود که خورشید از صفحه استوای زمین می گذرد و به سوی شمال آسمان می‌رود. این لحظه، لحظه اول برج حمل نامیده می‌شود، و در تقویم هجری خورشیدی با نخستین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین برابر است. نوروز در تقویم میلادی با ۲۱ یا ۲۲ مارس مطابقت دارد.

در کشورهای ایران و افغانستان که گاهشمار هجری خورشیدی به کار برده می‌شود، نوروز، روز آغاز سال نو است. اما در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، گاهشمار میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود و روز آغاز سال محسوب نمی‌شود.

 

واژه ی نوروز

واژه نوروز یک اسم مرکب است که از ترکیب دو واژهٔ فارسی «نو» و «روز» به وجود آمده است. این نام در دو معنی به‌کار می‌رود:

۱- نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاری و آغاز سال نو

۲- نوروز خاص: روز ششم فروردین با نام «روز خرداد»

ایرانیان باستان از نوروز به عنوان ناوا سرِدا یعنی سال نو یاد می‌کردند. مردمان ایرانی آسیای میانه نیز در زمان سغدیان و خوارزمشاهیان، نوروز را نوسارد و نوسارجی به معنای سال نو می‌نامیدند.

 

 واژه نوروز در الفبای لاتین

در متن های گوناگون لاتین، بخش نخست واژه نوروز با املای No ،Now ،Nov و Naw و بخش دوم آن با املای Ruz، Rooz و Rouz نوشته شده است. در برخی از مواقع این دو بخش پشت سر هم و در برخی با فاصله نوشته می‌شوند. اما به باور دکتر احسان یارشاطر بنیان‌گذار دانشنامه ایرانیکا، نگارش این واژه در الفبای لاتین با توجه به قواعد آواشناسی، به شکل Nowruz توصیه می‌شود. این شکل از املای واژه نوروز، هم‌اکنون در نوشته‌های یونسکو و بسیاری از متون سیاسی به کار می رود.

 

تاریخچه

منشا و زمان پیدایش نوروز، به درستی معلوم نیست .اما این جشن، تاریخچه ای سه هزار ساله دارد. در برخی از متن های کهن ایران ازجمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متن ها، کیومرث به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده است. پدید آوری نوروز در شاهنامه، بدین گونه روایت شده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان، دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند.

برخی از روایت‌های تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهد. بر طبق این روایت‌ها، رواج نوروز در ایران به ۵۳۸ سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کورش بزرگ به بابل بازمی‌گردد.همچنین در برخی از روایت‌ها، از زرتشت به‌عنوان بنیان‌گذار نوروز نام برده شده است.اما در اوستا (دست کم در گاتها) نامی از نوروز برده نشده است.

 

نوروز در زمان هخامنشیان

نگاره مراسم پیشکش هدایا به پادشاه ایران در تخت جمشید. برخی از پژوهشگران، این مراسم را به نوروز مربوط می‌دانند.

کوروش دوم، بنیان‌گذار هخامنشیان، نوروز را در سال ۵۳۸ قبل از میلاد، جشن ملی اعلام کرد. وی در این روز برنامه‌هایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه های شخصی و بخشش محکومان اجرا می‌نمود. این آیین‌ها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز برگزار می‌شده است. در زمان داریوش یکم، مراسم نوروز در تخت جمشید برگزار می‌شد. البته در سنگ‌نوشته‌های به‌جا مانده از دوران هخامنشیان، به‌طور مستقیم اشاره‌ای به برگزاری نوروز نشده است .اما بررسی ها بر روی این سنگ‌نوشته‌ها نشان می‌دهد که مردم در دوران هخامنشیان با جشن‌های نوروز آشنا بوده‌اند، و هخامنشیان نوروز را با شکوه و بزرگی جشن می‌گرفته‌اند.شواهد نشان می‌دهد داریوش اول هخامنشی، به مناسبت نوروز در سال ۴۱۶ قبل از میلاد سکه‌ای از جنس طلا ضرب نمود که در یک سوی آن سربازی در حال تیراندازی نشان داده شده است.

در دوران هخامنشی، جشن نوروز در بازه‌ای زمانی میان ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت برگزار می‌شده است.

نگاره کورش بزرگ،بنیانگذار ایران بزرگ

 

نوروز در زمان اشکانیان و ساسانیان

در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز نوروز گرامی داشته می‌شد. در این دوران، جشن‌های متعددی در طول یک سال برگزار می‌شد که مهمترین آنها نوروز و مهرگان بوده است. برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان چند روز (دست کم شش روز) طول می‌کشید و به دو دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می‌شد. نوروز کوچک یا نوروز عامه پنج روز بود و از یکم تا پنجم فروردین گرامی داشته می‌شد و روز ششم فروردین (خردادروز)، جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا می‌شد.در هر یک از روزهای نوروز عامه، طبقه‌ای از طبقات مردم (دهقانان، روحانیان، سپاهیان، پیشه‌وران و اشراف) به دیدار شاه می‌آمدند و شاه به سخنان آنها گوش می‌داد و برای حل مشکلات آنها دستور صادر می‌کرد. در روز ششم، شاه حق طبقات گوناگون مردم را ادا کرده بود و در این روز، تنها نزدیکان شاه به حضور وی می‌آمدند.

شواهدی وجود دارد که در دوران ساسانی سال‌های کبیسه رعایت نمی‌شده‌است. بنابراین نوروز هر چهار سال، یک روز از موعد اصلی خود (آغاز برج حمل) عقب می‌ماند و درنتیجه زمان نوروز در این دوران همواره ثابت نبوده و در فصل های گوناگون سال جاری بوده است.

اردشیر بابکان، بنیان گذار سلسله ساسانیان، در سال ۲۳۰ میلادی از دولت روم که از وی شکست خورده بود، خواست که نوروز را در این کشور به رسمیت بشناسند. این درخواست مورد پذیرش سنای روم قرار گرفت و نوروز در قلمرو روم به Lupercal معروف شد.

در دوران ساسانیان، ۲۵ روز پیش از آغاز بهار، در دوازده ستون که از خشت خام برپا می‌کردند، انواع حبوبات و غلات (برنج، گندم، جو، نخود، ارزن، و لوبیا) را می‌کاشتند و تا روز شانزدهم فروردین آنها را جمع نمی‌کردند. هر کدام از این گیاهان که بارورتر شود، در آن سال محصول بهتری خواهد داد. در این دوران همچنین متداول بود که در بامداد نوروز، مردم به یکدیگر آب بپاشند. از زمان هرمز اول مرسوم شد که مردم در شب نوروز آتش روشن نمایند.همچنین از زمان هرمز دوم، رسم دادن سکه در نوروز به‌عنوان عیدی متداول شد.

کاخ تیسپون پایتخت اشکانیان و ساسانیان در عراق امروزی نزدیک بغداد

 

نوروز پس از اسلام

نقشی از جشن چهارشنبه سوری در عمارت چهل ستون

از برگزاری آیین‌های نوروز در زمان امویان نشانه‌ای در دست نیست و در زمان عباسیان نیز به نظر می‌رسد که خلفا گاهی برای پذیرش هدایای مردمی، از نوروز استقبال می‌کرده‌اند. با روی کار آمدن سلسله‌های سامانیان و آل بویه، جشن نوروز با گستردگی بیشتری برگزار ‌شد.

در دوران سلجوقیان، به دستور جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی تعدادی از ستاره شناسان ایرانی از جمله خیام برای بهترسازی گاهشمار ایرانی گرد هم آمدند. این گروه، نوروز را در یکم بهار قرار دادند و جایگاه آن را ثابت نمودند.بر اساس این گاهشمار که به تقویم جلالی معروف شد، برای ثابت ماندن نوروز در آغاز بهار، مقرر شد که هر چهار سال یک‌بار، تعداد روزهای سال را (به‌جای ۳۶۵ روز)، برابر با ۳۶۶ روز در نظر بگیرند. طبق این قاعده، می‌‌بایست پس از انجام این کار در ۷ دوره، در دوره هشتم، به جای سال چهارم، بر سال پنجم یک روز بیفزایند. این گاهشمار از سال ۳۹۲ هجری آغاز شد.

نوروز در دوران صفویان نیز برگزار می‌شد. در سال ۱۵۹۷ میلادی، شاه عباس صفوی مراسم نوروز را در عمارت نقش جهان اصفهان برگزار نمود و این شهر را پایتخت همیشگی ایران اعلام نمود.

 

کاخ عالی قاپو ،مرکز حکمرانی صفویه در میدان نقش جهان- محل برگزاری جشن نوروز

 

نوروز در دوران معاصر

نوروز به‌عنوان یک میراث فرهنگی در دوران معاصر همواره مورد توجه مردم قرار داشته و هرساله برگزار می‌شود. البته برگزاری جشن نوروز به‌صورت آشکار در برخی از کشورها توسط برخی حکومت‌ها برای مدت‌زمانی ممنوع بوده است. حکومت شوروی برگزاری جشن نوروز را در برخی از کشورهای آسیای میانه مانند ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان ممنوع کرده بود و این ممنوعیت تا زمان میخائیل گورباچف ادامه داشت. با این وجود، مردم این مناطق نوروز را به‌گونه ی پنهانی و یا در روستاها جشن می‌گرفته‌اند. همچنین برخی از مردم این مناطق برای جلب موافقت مقامات محلی نام دیگری بر روی نوروز می‌گذاشتند؛ به‌طور مثال در تاجیکستان، مردم با اتلاق جشن لاله یا جشن ۸ مارس سعی می‌کردند که آیین‌های نوروز را بی مخالفت مقامات دولتی به جای آورند. همچنین در افغانستان، در دوران حکومت طالبان، برگزاری جشن نوروز ممنوع بود و این حکومت تنها تقویم هجری قمری را به رسمیت می‌شناخت.

 

 جغرافیای نوروز

منطقه‌ای که در آن جشن نوروز برگزار می‌شد، امروزه شامل چند کشور می‌شود که شامل ایران ، تاجیکستان ، افغانستان ، ازبکستان ، ترکمنستان ، قرقیزستان ، قزاقستان ، جمهوری آذربایجان ، کردهای ترکیه ،عراق ، سوریه ، و پشتون ها و بلوچ های پاکستان و پارسیان هند و تاجیکان چین در ایالت سین کیانگ و همچنین در ارمنستان  برگزار می گردد. نوروز همچنان در این کشورها جشن گرفته می‌شود. با وجودی که بسیاری از آیین‌های نوروزی در این کشورها به‌صورت مشابه در این کشورها برگزار می‌شود، اما برخی آیین‌های نوروز در این کشورها دارای تفاوت‌هایی با یکدیگر هستند. به‌طور مثال در افغانستان در روز اول نوروز، سفره هفت‌میوه می‌چینند ولی در ایران، سفره هفت سین می‌اندازند.

 

همچنین کشورهایی مانند مصر و چین جزو سرزمین‌هایی نیستند که در آنها نوروز جشن گرفته می‌شد، اما امروزه جشن‌هایی مشابه جشن نوروز در این کشورها برگزار می‌شود.

 

شایان گفتن است که در گاهشمار (تقویم) باستان، ۱۲ ماه ۳۰ روزه بوده که مجموع آن ۳۶۰ روز می شود و ۵ روز آخر را ۵ گاهنبار یا ۵ جشن می نامیده اند که رویهمرفته یک سال کامل و  ۳۶۵ روز می گردیده است.

 

هر گاه نام یک روز با نام همان ماه یکسان می شده است آنرا جشن می گرفته اند به عنوان مثال دهم هر ماه آبان نام دارد  پس دهم آبان را آبان از آبان می خوانده اند و آنرا جشن می گرفته اند و آنرا  جشن آبانگان می نامیده اند.

 

 

 

جدول نام روزهای هر ماه در گاهشماری ایرانی

 

مانـَک	اوستایی	پهلوی	پارسی	‹
هستی بخش بزرگ دانا	اهورامزدا	اورمزد	هرمَزد	1
اندیشه نیک	وهومنه	وهومن	بهمن	2
بهترین راستی و پاکی	اشاوهیشتا	ارتاوهیشتا	اردیبهشت	3
شهریاری نیرومند	کشتریا وریا - خشترا وئیریه	شهریور	شهریور	4
فروتنی و مهرپاک	سپنتا آرمئیتی	سپندارمت	سپندارمذ	5
تندرستی و رسایی	هئوروتات	خردات	خورداد  - خرداد	6
بی مرگی ، جاودانی	آمرتات	امرتات	امرداد	7
آفریدگار	دزوه - دثوش	دزو ، دذوپت آتور	دی ، دی بآذر	8
آتش ، فروغ	اتر- آثرآت	اتور	آذر	9
آبها ، هنگام آب	اپم	آبان	آبان	10
آفتاب ، خورشید	هورخشئیت	خورشیت	خور - خیر - خورشید	11
ماه	ماونگه	ماه - ماذ	ماه	12
ستاره تیر یا تیشتر ، ستاره باران	تیشتریه	تیر- تیشتر	تیر	13
جهان ، زندگی هستی - گیتی	گئوش	گوش	گوش	14
آفریدگار	دزوه - دثوش	دذو ، دذوپت میتر	دی ، دی بمهر	15
دوستی ، پیمان	میثر	میتر	مهر	16
فرمانبرداری	سرئوش	سروش	سروش‌	17
دادگری	رشنو	رشن	رشن	18
فروهر ، نیروی پیشرفت	فره وشی	فرورتین	فروردین	19
پیروزی	ورثرغن	واهرام	ورهرام	20
رامش ، شادمانی	رامن	رام - رامشن	رام	21
باد  - هوا	واته	وات	باد	22
آفریدگار	دزوه - دثوش	دذو ، دذوپت دپن	دی ، دی بدین	23
بینش درونی - وجدان	دئنا	دین	دین	24
خوشبختی ، دارائی و خواسته	اشی - ونگوهی	ارت	ارد	25
راستی	ارشتاد	اشتات	اشتاد	26
آسمان	آسمن	آسیمان	آسمان	27
زمین	زام	زمامیات - زامدات	زامیاد  - زمی  - زمامیاد	28
گفتار پاک	منتره سپنت	امهراسپنت	مانتره سپند - ماراسپند - مهرسپند	29
فروغ و روشنایی بی پایان	انغره - رئوچه	انیران	انارم - انیران	30

 

 

نام جشن های ایرانی و زمان برگزاری آنها

 

جشن ها و رویدادها (گاهنامه نوین)	جشن ها و رویدادها (گاهنامه باستان)	نام روز	روز
1 فروردین جشن نوروز 1خرداد ارغاسوان(جشن گرما) 1تیر-جشن آب پاشونک 1مهر-جشن میتراکانا	1 فروردین جشن نوروز 1خرداد ارغاسوان(جشن گرما) 1تیر-جشن آب پاشونک 1مهر-جشن میتراکانا 1دی –جشن زایش خورشید	اورمزد	1
2اردیبهشت-جشن اردیبهشتگان ۲دی-جشن دیگان دوم	2بهمن_جشن بهمنگان	بهمن	2
3امرداد جشن امردادگان 3آذر-جشن آذرگان	3اردیبهشت-جشن اردیبهشتگان	اردیبهشت	3
4خرداد-جشن خردادگان 4 آبان-جشن آبانگان 4بهمن-آغاز پادشاهی کوروش بزرگ 4بهمن-جشن سده	4 شهریور-جشن شهریورگان	شهریور	4
	5اسفند-جشن اسپندارمذگان-روز بزرگداشت زن و مهرورزان	سپندارمذ	5
6فروردین روز امید-زادروز زرتشت 6تیر-جشن نیلوفر	6فروردین روز امید-زادروز زرتشت 6خرداد-جشن خردادگان 6تیر-جشن نیلوفر	خرداد	6
	7 امرداد-جشن امردادگان	امرداد	7
8آبان-فرمان آزادی کوروش(لوح حقوق بشر کوروش)	8آبان-فرمان آزادی کوروش(لوح حقوق بشر کوروش) 8دی-جشن دیگان دوم	دی به آذر	8
۹دی-جشن سوم دیگان ۹بهمن-جشن میانه زمستان	9آذر-جشن آذرگان	آذر	9
10تیر-چشن تیرگان 10 امرداد-جشن چله تابستان 10 مهر-جشن مهرگان 10بهمن-جشن سده	10 امرداد-جشن چله تابستان 10آبان-جشن آبانگان 10بهمن-جشن سده	آبان	10
		خور	11
		ماه	12
13 فروردین-سیزده به در	13 فروردین-سیزده به در 13تیر-جشن تیرگان	تیر	13
		گوش	14
15تیر-جشن خام خواری 15 شهریور-بازار جشن	15تیر-جشن خام خواری 15 شهریور-بازار جشن 15دی-جشن سوم دیگان 15بهمن-جشن میانه زمستان	دی به مهر	15
	16 مهر-جشن مهرگان	مهر	16
۱۷دی -جشن چهارم دیگان		سروش	17
		رشن	18
19 فروردین-جشن فروردینگان	19 فروردین-جشن فروردینگان	فروردین	19
		ورهرام	20
21مهر-جشن پیروزی کاوه و فریدون بر ضحاک 21 مهر-فرمان آزادی کوروش(لوح حقوق بشر کوروش) و بنا بر برخی نوشتارها  8 آبان	21مهر-جشن پیروزی کاوه و فریدون بر ضحاک	رام	21
		باد	22
	23دی-جشن چهارم دیگان	دی به دین	23
		دین	24
۲۵ آذر-جشن زایش خورشید		ارد	25
26دی_جشن بهمنگان		اشتاد	26
		آسمان	27
		زامیاد	28
29بهمن-جشن اسپندارمذگان –روز بزرگداشت زنان و مهرورزان		مانتره سپند	29
30آذر-شب چله-زاد روز میترا(آناهیتا) 30 امرداد-جشن شهریورگان	30آذر-شب چله-زاد روز میترا(آناهیتا)	انارام	30

              

 

نام روزهای هفته در ایران باستان

نام های باستانی	روزهای هفته
کیوان شید	شنبه
مهر شید	یکشنبه
مه شید	دوشنبه
بهرام شید	سه شنبه
تیر شید	چهارشنبه
اورمزد شید	پنج شنبه
ناهید شید	آدینه